Voorbije zomer
organiseerde WARP (acroniem voor ‘Wase ARtistieke Projecten’) een
tentoonstelling in Sint-Niklaas met als titel ‘Tricksters’.

Een trickster is het Engelse
woord voor oplichter, bedrieger, schelm. Iedereen kent er wel een, denk ik. Het
is ook een archetypische figuur die in verschillende culturen onder
verschillende gedaanten in mythes, legenden en verhalen verschijnt. Zo kennen
we de Noorse god Loki en bijvoorbeeld ook onze eigen Wase Reinaert de vos.

Stef Van Bellingen
vroeg me een tekst te schrijven over Tricksters. “Iets vanuit de psychologie of
zo?”, citeer ik hem niet helemaal letterlijk. De tentoonstelling met loeders
als Patrick Hamers en Reinaert aan de ene kant en kunstwerken aan de andere
kent, vraagt iets anders dan een droog stuk.

Hoewel Reinaert soms voorgesteld
wordt als de Vlaamse held die de bezetter (de Franskiljon of den Hollander,
kies maar iets) een ferme loer draait – een guerrilla op zichzelf, is die dat
niet. Hij neemt de machthebbers soms heel brutaal in de maling maar politiek interesseert
hem geen zier. Hij is gewoon een schalkse schurk waarbij de internetbedrieger als
een schooljongen oogt. Met het Reinaert-epos en al die andere Tricksters in
gedachten schreef ik onderstaande tekst.

OVER DE LEPE VOS EN
ZIJN VELE BEREN

Iedereen kent de
vossen, die gladde praatjesmakers, verkopers van zoete dromen en bedrieglijk
spul. We hebben ze door en hoofdschuddend denken

we verwijtend: oplichters!

Maar als hun sluwheid
onze zaak dient, luiden hun kwalificaties heel wat milder: “t ís een sluwe held
die onze gezamenlijke tegenstander in de maling neemt.”

Deze strijders staan
aan onze kant: wij, de calimero’s. Zalig toch, hoe ze het oude redeloze
gezag weten te foppen.

Elk van hen, met eigen
geraffineerde handigheid, troggelt geld- en machtsbeluste heersers vooral hun
ego af.

Ze zetten ze te
kakken, mijnheer!

En dan besturen ze
rustig voort – al of niet samen met de vos.

Eerlijk, bedient de
vos niet eerder zijn eigen zaak?

Reinaert, is een
tafelschuimer, een verkrachter en ontziet geen enkel dier.

En toch verlustigt de
lezer zich graag in zijn lepe trucken waarmee hij de gulzige beesten met hun
eigen lusten vangt.

Ik vraag me af of
Willem die Madocke maecte, de schrijver van het Epos, de lezer niet gewoon een
spiegel voor hield? Hij vermaakt ons met de domheid van de anderen alsook het
genot van de ingenieuze vos?

Willen wij niet
liever Reinaert zijn?

Wat bindt die vossen
en de tricksters?

Hun mooie praatjes,
zegt u? Ze bakken zoete broodjes en smeren stroop aan de baard. Ze weten wat je
hart (en dat ander orgaan) begeert.

Maar vergeet niet dat
de bedrogene belazerd wilde worden; zonder jou is de trickster nergens.

De Beer danst voor de
honing.

Wat zocht je op? Weet
jij het niet, dan weet de vos het wel want hunkeren

doe je toch, mens. De catalogus laat zich makkelijk lezen: snel
genot (vetloze snack: beetje porno); imago (mode, wagen of vernissage); soelaas
voor pijn en andere ongemakken; het einde van je psychisch lijden door eenvoudig
slikken. Of wens je gewoon een vriend of twee en nog een lief, die bij je
blijft en luistert. En helemaal in goudzijden druk: roem, eer en macht.

Soms met enig zoekwerk
vind je de virtuele minnaar, verschaft de mens zich het einde van zijn leed en
horen we de toekomst lachen? Gehaaide politieke geesten zeggen postjes toe.

Ach, het werkt vooral
in op de portemonne-ego.

Gelukkig overkomt het
ons nooit… of toch – gelukkig keek toen niemand toe.

De mens is een
verlangend wezen. Is de honger gestild, begint de maag toch weer te knorren.

Er lijkt altijd wel
iets te zijn wat wij nog niet hebben. Komt het geluk van de ene ook niet de
ander toe… mij toe?

Wat kan de mens
gelukkig maken? Voor wie gelooft, lonkt de eeuwige lust… – ik bedoel
rust. Helaas is het knap lastig om het ticket naar het paradijs te verwerven.
Dat van hel of vagevuur bekomt men zo.

Och, God, het vlees is
zwak en misschien is de hemel ook maar een belofte.

En daar komt de
trickster.

Hij of zij danst om
de twijfel heen en belooft – al was het maar voor even – de hemel.

Hij of zij draagt vast
een titel; Reinaert kleedt zich deftig aan ook al zijn het enkel woorden in een
prachtige lay-out dat met een klik op het computerscherm verscheen.

Tenslotte, u weet dat
u bij de juiste persoon aanklopt, want die mijnheer/mevrouw heeft autoriteit!
Het is een buitenkans, het is goedkoop en kwaliteit! De mensen zullen zeggen, “dat
heb je goed gedaan.”

“Wat ben ik leep en
uitverkoren.”

Maar je wordt verraden
door jezelf: je ogen blinken, je klikvinger jeukt. Voel hoe Rein-Hart
liefkozend lijmt en zachtjes streelt. “Jij weet het, jij bent het”, fluistert
de vos je toe terwijl die langzaam sneller gaat. Je ego trilt. Hij merkt het
al, je nood is bijna geledigd!

In een heerlijke roes,
gevleid, verleid… opent plots de beurs…

floep en flops, het
geld eruit.

En dan is ’t even plots gedaan.

Dachten we Reinaert te
zijn, blijkt de rol van Bruun ons toch beschoren.

Philippe Grisar, 21
juni 2017

Voor WARP, expo
Tricksters (29 juni – 6 augustus): de tekst verschijnt ook op de nieuwe website
van WARP. http://warp-art.be/

Tentoonstelling met
werk van o.a. Stephan Balleux, Clare Benson, Joseph Beuys, Caroline Coolen,
Gert Cools, diverse antiquariaten, Brian Coutinho, Ronny Delrue, Paul De
Vylder, Tom Liekens, Jacques Lizène, Flup Marinus, Tuur Marinus, Lars von
Trier.